zaterdag 4 maart 2017

Van Tiny tot Pippi? - Bieke Purnelle

Meteen na de tweede wereldoorlog doorbrak de Zweedse schrijfster Astrid Lindgren de norm van moraliserende kinderverhaaltjes door de eigenwijze en ondeugende Pippi Langkous in het leven te roepen. De tweede feministische golf zou nog twee decennia op zich laten wachten, maar kon zich geen krachtiger voorbode wensen dan Pippi. Het meisje met de rode vlechtjes belichaamde alles wat kleine meisjes niet hoorden te zijn: onafhankelijk, assertief, zelfredzaam en onconventioneel, zo sterk als een paard en gespeend van keurige manieren. Rebelse Pippi veroverde de wereld in maar liefst zeventig talen en wist miljoenen meisjes te bevrijden van betutteling en stereotiepe meisjesnormen.

Een van die meisjes was ik. Terwijl Casterman’s doodbrave Tiny in haar keurige roze jurk zich netjes aan de regels en verwachtingen hield, deed hondsbrutale Pippi alles waar ik alleen maar van durfde dromen. Wanneer je opgroeit in een meisjesschool, waar de slagzin “wees voornaam” luidt, en je maar weinig talent blijkt te bezitten voor voornaamheid, dan overleef je door le lezen. In mijn boekenkast werd Pippi waardig opgevolgd door Annie M.G. Smith’s driftige en dappere Otje en Roals Dahl’s slimme en eigenzinnige Matilda. Ik ben de auteurs en de uitgevers nog altijd dankbaar voor hun pientere en eigenzinnige rolmodellen.

Tientallen jaren later heb ik zelf kinderen, en koop ik opnieuw kinderboeken. Het blijft zoeken naar Pippi’s, Matilda’s en Otje’s, naar kinderpersonages die stereotypen en knellende clichés uitdagen en trotseren. Het blijft zoeken naar boeken waarin vaders koken en troosten, en moeders president of rechter zijn. Schaars zijn de boeken waarin jongens huilen, bang zijn en geholpen worden door een meisje; even schaars als die waarin meisjes onverschrokken en assertief hun eigen weg gaan. Hoe moeten we onze zonen leren dat ze zorgzaam, bang of onzeker onzeker mogen zijn als ze jongens en mannen niet zien zorgen, twijfelen of huilen? Hoe moeten we onze dochters leren dat meisjes slim, dapper en ondernemend zijn, wanneer ze enkel prinsessen in roze jurken en kokende mama’s zien in de boeken die ze lezen?

De meeste kinderliteratuur anno 2017 doet helaas weinig om stereotypering te verhelpen. Alle Pippi’s, Matilda’s en Otje’s ten spijt, stereotype personages blijven eerder de norm dan de uitzondering. Het merendeel van de kinderboeken stellen meisjes voor als zwakke, bange en volgzame doetjes, met prinses worden of trouwen met een held als ultieme ambitie. Jongens zijn dan weer onverschrokken helden die de meisjes beschermen en redden. Meisjes leren door te lezen dat ze volgzaam zijn, en vooral geen avonturiers. Jongens leren dat ze nooit bang zijn, en altijd dapper. Boekenwinkels hebben rekken voor jongens, vol stoere heldenverhalen, en rekken voor meisjes, met rozig leesvoer voor prinsessen in spe.

Kinderboeken, of ze nu gelezen of voorgelezen worden, zijn belangrijk voor de ontwikkeling van taal- en andere vaardigheden. Maar ze spelen ook een wezenlijke rol in het doorgeven van sociale en culturele normen aan opgroeiend grut. Net als genderrollen in het gezin, in speelgoed en op televisie, draagt de manier waarop meisjes en jongens voorgesteld worden in boeken bij tot het beeld dat kinderen ontwikkelen van hun rol in de samenleving. Wat wordt van mij verwacht? Hoe hoor ik me te gedragen? Welke toekomst is voor mij weggelegd? Als we willen dat meisjes en jongens zich niet laten beperken door afgelijnde genderrollen, dan zijn alternatieve rolmodellen onmisbaar.

Onderschat nooit de kracht van beeldvorming in opvoeding en ontwikkeling. Als je meisjes wil emanciperen, laat ze dan onder meer boeken lezen met sterke, intelligente en competente vrouwelijke hoofdpersonages. Als je jongens wil leren dat ze geen superhelden hoeven te zijn en prima kunnen zorgen, laat hen dan boeken lezen met empathische, zorgzame en mannelijke hoofdpersonages, die al eens durven twijfelen of emoties voelen. Daar worden we met z’n allen beter van.


Bieke Purnelle is directeur van RoSa, het expertisescentrum voor gender, feminisme en gelijke kansen.  Ze schrijft columns voor Mo*Magazine en is freelancejournalist.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten